Budowle i obiekty przyrodniczena terenie
Gminy Nowogard
Wielkie dzięki
Okolice Nowogardu stanowią jeden z ciekawszych regionów Pomorza Zachodniego. Nie ma tu w prawdzie rozległych borów, wielkich wniesień czy monumentalnych zabytków architektury, wynagradza to jednak malowniczość krajobrazu w stylu subtelnych pejzaży pędzla Watteau czy impresionistów.
Na tle łąk i pól sfalowanych łagodnymi zboczami moren rysują sią zagajniki i niewielkie pasy lasów; drewniane dzwonnice kościołów i rozrzucone gęsto osady wiejskie, budowane wzdłuż szos na starym słowiańskim planie owalnicy. (...)
Wartkie strumienie i rzeczki wiją sią obok dróg, przecinając je wielokrotnie. Na szlaku wędrówek turystycznych spotkać można liczne pomniki przyrody: okazy starodrzewu, charakterystyczne zrośnięte ze sobą dęby i buki, rośliny egzotyczne i głazy narzutowe.
Ruiny zamków feudalnych i wzgórza zachowujące do dziś kształty gródków wałowych, stare budownictwo ludowe i klasycystyczne pałacyki, mury obronne i drewniane budowle gospodarcze - wszystko to urozmaica krajobraz, a niejednokrotnie stanowi tło licznych podań pozostawionych przez odeszłe pokolenia. Nieomal z każdą miejscowością wiążą się klechdy i chyba słusznie nazywa się region nowogardzki krainą opowieści ludowych. (Stanisław Rzeszowski)
Błotno
Ten dąb ma obwód pnia ponad 7 m, a stoi w miejscu raczej rzadko uczęszczanym.
Czermnica
W roku 1272 książe Barnim I wszedł w posiadanie - drogą wymiany - 100 łanów ziemi na terenie dąbrowy Trzechel oraz puszczy bukowej Zirmisnza. Wcześniej ziemie stanowiły własność klasztorną. Na wykarczowanym terenie w końcu XIII wieku powstała wieś Czermnica.
W wykazie posiadłości hrabstwa nowogardzkiego z ok. 1580 r. - należącego wówczas do Ebersteinów - wśród 42 wsi wymieniona jest także Czermnica. Wieś składała się z 11 gospodarstw kmiecych oraz karczmy; przynależny do niej obszar wynosił 25 łanów. 
Chałupa ta to tylko jeden z wielu starych zabytkowych obiektów wsi Czermnica.
W latach 80-tych XVIII w. w Czermnicy było gospodarstwo wolnego sołtysa, liczące 467 mg (dokument własności datowany na rok 1770), 6 pełnorolnych gospodarstw chłopskich, 8 chałupników (wg innych źródeł 6), 3 pasterzy i nadleśniczy. Łącznie we wsi było 22 zagrody, karczma, kościół oraz dwa chłopskie spichlerze. Wg danych z 1832 r. każdy z zagrodników użytkował po 2 mg (ok. 0,5 ha) gruntów leśnych, które mógł wykupić na własność. W latach 60/70 XIX w. Czermnica była średniej wielkości wsią, liczącą 240 mieszkańców, posiadającą 30 budynków mieszkalnych, nadleśnictwo oraz 41 innych zabudowań. Obszar gruntów wynosił ok. 2400 mg (ok. 620 ha) i składać się z ziem ornych, łąk wraz z pastwiskami oraz lasów - w mniej więcej równych częściach. 
Piękne jezioro przyciąga wielu turystów. 
Czermnica ma szereg zalet uzasadniających powstanie w niej ośrodka agroturystycznego.
Zielona Kuźnia w Płotkowie, to jedno z ciekawszych miejsc w okolicy - Płotkowo
Karsk(do 1945 roku Kartzig)
Karsk jest wsią sołecką, polożoną w środkowej części gminy, w odlegśości ok. 3 km na płn.-zachód od Nowogardu. Sąsiednie miejscowości to: Dąbrowa Nowogardzka (ok. 3 km na płn.-zachód). Świerczewo (ok. 3,5 km na płd.-zach.). Wieś leży przy rozwidleniu lokalnych dróg: od płn.-zachodu, w obniżeniu terenu niewielkie jezioro, a od pónocy krajobraz kształtuje mały ciek - dopływ Dobrzycy.
Od cmentarza obsadzonego tujami, lipami i świerkami w stronę wsi prowadzi aleja lipowa.
W środkowej części wsi, na niewielkim wyniesieniu terenu - stoi kamienny kościół, wzniesiony w 1846 r.
Kościół, przy którym rosną stare lipy i świerki, jest ogrodzony niskim kamiennym murem.
Po południowej stronie działki kościelnej znajduje się głaz narzutowy "Skamieniały Chciwiec",
legenda wiąże go z obrzędowością pogańską.
Karsk jest wsią o średniowiecznej metryce (o czym świadczą ślady założenia owalnicowego, typowego dla tego okresu), wchodzącą w skład hrabstwa nowogardzkiego rodu Ebersteinów. W 1756 r. właścicielem wsi (a także Strzelewa. Olchowa i Świerczewa) byt Georg Lorenz von Kamecke. W 1795 r. w Karsku istniała już szkoła. Materiały źródłowe z 1811 r. informują o powstaniu w Karsku folwarku, na bazie 2 dużych gospodarstw bauerskich. należącego do Carla Ottona von Blankenburg.
ryglowa chałupa z 3 ćwierci XIX w.
W pónocnej częci Karska - szpaler okazałych pomnikowych lip, a w obrębie zagród często spotkać można stare jesiony i lipy. Przy drodze prowadzącej od jeziora do kościoła, po lewej stronie stoi dąb o średnicy ponad 4 m.
Przy basenie p.poż., na wzniesieniu, stoi dąb szypułkowy o obwodzie ok. 4 m osnuty bluszczem.
Karsk jest wsią rolników indywidualnych. Jezioro w Karsku jest ładnym i często odwiedzanym miejscem nie tylko przez wędkarzy.
Kulice(do 1945 r.: Külz)
Wioska położona 65 kilometrów na pónocny wschód od Szczecina, należy do gminy Nowogard.
Dworek w Kulicach otoczony parkiem i imponującymi alejami drzew kazał zbudować pradziadek póniejszego kanclerza Rzeszy Otto von Bismarcka na początku osiemnastego wieku w stylu klasycystycznym.
Aleja ta jest jedną z wielu. Bardzo urokliwie wygląda aleja krzywych drzew. W rzeczywistości wygląda jeszcze bardziej tajemniczo.
Po 1945 roku dworek ten był użytkowany przez Kombinat Rolniczy w Kulicach jako dom mieszkalny i biuro. Od początku lat dziewięćdziesiątych stał pusty i zagrożony był dewastacją.
Wojewódzki Oddział Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Szczecinie polecił odrestaurowanie budowli zarejestrowanej jako "godny zachowania europejski pomnik kultury". W latach 1994/95 dworek został odrestaurowany i rozbudowany na nowoczesne centrum konferencyjne przy finansowym wsparciu niemieckiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Fundacji Wspópracy Polsko-Niemieckiej.
Dzięki temu zabytkowy budynek tętni teraz nowym życiem. Przypisało sobie motto "Europa nostra - Futurum nostrum" (Nasza Europa - Nasza przyszłość).
Ośrodek leży przy drodze z Nowogardu w kierunku na Dobrą i Chociwel ok. 3 km od siedziby władz gminy.
Kuchnia, jadalnia, kawiarenka, 18 apartamentów gościnnych z 45 miejscami noclegowymi, strzeżony parking, sale konferencyjne ...
Z drugiej strony dworku stoi jeszcze dom rządcy - prawdziwy relikt budowlany, choćnie taki stary!
Spichlerz - jeszcze do niedawna pełnił swoją ważną rolę.
Takie oto oryginalne i niepowtarzalne ogrodzenia to już rzadkość (szkoda, że to tylko resztki).
Kościół (1865) - świątynia jednonawowa, murowana z kamieni polnych (detal ceglany), z wieżą nakrytą ostrosłupowym hełmem. Przyległy do kościoła cmentarz otoczony kamiennym murem, teraz splantowany, z nielicznymi okazami drzew (głównie lipy).
Osowo(do 1945 roku Wussow)
Osowo położone jest w południowo-wschodniej części gminy, w odległości ok. 10 km na południowy-wschód od Nowogardu
i w odległości ok. 800 m na południowy-zachód od Bieniczek.
Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem.
Pałac wzniesiony w XVIII w a następnie przebudowany w 4 ćwierci XIX w. i początkach XX wieku. W 1964 roku został odbudowany po pożarze z 1958 r. Zmieniono wówczas układ wnętrz. Obecnie jest to budynek murowany, 13 osiowy, nakryty dachem mansardowym, pozbawiony cech stylowych.
Po drugiej stronie dziedzińca (podwórza) znajduje się stajnia (1890 r.) z wieżą zegarową.
Park (występujący w dokumentach WKZ pod nazwą Park Bieniczki-Osowo) założony został na przełomie XVIII i XIX wieku. Wspócześnie czytelna pozostała kompozycja założenia z alejkami, polanami i stawami; zachowany został także cenny starodrzew (głównie dęby i buki). Południowo-wschodnia granica parku ogrodzona jest murem żelbetonowym.
Od strony wsi Wierzbięcin po lewej stronie drogi stoją dwa dęby: "Feudał i Giermek".
Ok. 50 m od drogi stoi nieco schorowany FEUDAŁ - o obwodzie 775 cm, bliżej (ok. 25 m od drogi) GIERMEK 523 cm.
 
Feudał i Giermek
Tuż za folwarcznym pałacem stoi dąb o obwodzie 466 cm
Nieco dalej w parku znajduje się dziwny obiekt - obmurowane zagłębienie - mogła to być chłodnia, lub coś innego?
Będę wdzięczny za ewentualne podpowiedzi i wyjaśnienia.
Dąb stojący w parku na wzniesieniu o obwodzie 648 cm.
BUK - jeden czteropienny, czy cztery obok siebie (obwód łączny 480 cm) stojący przy dębie na wzniesieniu.
Dalej przemieszczając się parkiem w kierunku Bieniczek spotykamy piękny buk czerwony, wielopienny; o obwodzie 505 cm oznaczony tabliczką, jako obiekt prawnie chroniony.
Przy wyjeździe ze wsi w kierunku Bieniczek, po prawej stronie drogi znajduje się piękny staw z wysepką, na której zamieszkują łabędzie i inne ptaki.
Bieniczki(do 1945 roku Klein Benz)
Miejscowość położona w południowo-wschodniej częci gminy, w pobliżu jej wschodniej granicy. Od Nowogardu oddalona jest ok. 11 km w kierunku południowego-wschodu.
W odległości ok. 800 m w kierunku SW od Bieniczek położone jest Osowo. Kościół i cmentarz
świątynia wzniesiona w 1917 r. w miejsce starszej budowli. Jest to kościół salowy, murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, z ceglaną wieżą dostawioną do ściany szczytowej.
 
Cmentarz czworoboczny, teren częciowo ogrodzony (mur kamienny ceglany oraz płotki z siatki). Na cmentarzu zachowane nieliczne nagrobki.
Park krajobrazowy rozciągający się po zachodniej stronie wsi, sięgać swymi granicami początkowo do niecki rozdzielającej ziemie Osowa i Bieniczek, ale w wyniku rozrastania się po obu stronach niecki lasu bukowego, oba założenia parkowe połączyły swe granice. Park ma czytelną kompozycję założenia z przełomu XVIII i XIX w.(w tym aleje, polany, stawy), zachowany liczny cenny starodrzew.
Bieńczyce(do 1945 roku Hohen-Benz)
Bieńczyce, to niewielka wieś, położona na płd.wsch. skraju gminy - oddalona od Nowogardu ok. 20 km. Sąsiednie miejscowości to Bieniczki i Osowo (ok. 3 km na płn.-zach.) i Bienice (ok. 2 km na wschód). Okolica o charakterze rolniczym, płaska.
Pierwsza wzmianka - 1601 r.
Zespółół pofolwarczny zachował pierwotny układ przestrzenny oraz historyczną strukturę architektoniczno-krajobrazową, typową dla XIX wiecznych założeń folwarcznych na Pomorzu Zachodnim. Jest to kompozycja zwarta, geometryczna, z budynkami gospodarczymi rozlokowanymi po obu stronach podłużnego podwórza.
Dwór (2 poł. XIX w.) posadowiony we wschodniej cz. zespołu, murowany, jednokondygnacyjny, z pseudoklasycystycznym ryzalitem, nakryty dachem naczółkowym. Obiekt odznacza się wysokimi walorami kulturowymi.
Park dworski (założony na początku XIX w., w stylu angielskim - "beatutiful") - obiekt w rejestrze zabytków.
Sąpolnica(do 1945 roku Zampelhagen)
Miejscowość położona w południowej częci gminy w odległości ok. 5 km w kierunku SSE od Nowogardu, przy drodze łączącej Nowogard z Maszewem. W odległości ponad 2 km na zachód od Sąpolnicy położona jest Długołeka a mniej więcej w tej samej odległości w kierunku południowo-wschodnim leży Ostrzyca.
Rys historyczny: Pierwsza wzmianka - 1274 r. Wieś lokowana na prawie niemieckim w XIII w. W 1274 r. weszła w skład posiadłości Ebersteinów i pozostała w ich rękach do 1663 r. W 1772 r. Sąpolnica liczyła 82 ludzi; we wsi było 11 dużych gospodarstw i 2 zagrodnicze, a także 3 karczmy. W niespełna 100 lat póniej, ok. 1870 r. liczba gospodarstw pozostała niezmieniona, ale wieś zamieszkiwało 203 ludzi. Taka liczba mieszkańców utrzymywała się także w okresie międzywojennym. Od XVIII wieku kościół w Sąpolnicy, dawniej filia Nowogardu, stał się kościołem parafialnym. W tym czasie działała tu już szkoła. W 1871 r. w Sąpolnicy były 32 budynki mieszkalne, 58 budynków wolnych od podatku i 3 budynki przemysłowe (w tym kuźnia).
Obszar należący do wsi wynosił ok. 700 ha. Na północno-wschodnim krańcu wsi, po południowo-wschodniej stronie drogi (w odległości ok. 100 m od niej) ustawiony był wiatrak.
Taka pozostałość architektoniczna to wyjątkowa rzadkość.
Wspócześnie zasadniczy układ wsi odpowiada temu co jest na mapie z 1891r. Zmiany zaszły jedynie w obrębie poszczególnych zagród czy budynków. Niestety nie ma we wsi wiatraka.
Najstarszym i najlepiej zachowanym elementem układu jest - posadowiony na niewielkim wyniesieniu terenu - kościół z cmentarzem. Wieża kościoła stanowi dominantę wysokościową układu. 
Trzechel(do 1945 r.: Trechel)
Wieś słecka położona 12 km na płn.-zachód od Nowogardu, przy lokalnej drodze Błotno - Czermnica - Nowogard, nad Trzechelską Strugą, dopływem Wołczenicy. W bezpośrednim otoczeniu wsi tereny polne, okolone kompleksem Borów Czermnickich. Rzeźba terenu urozmaicona, z obniżeniem wzdłuż koryta potoku, gdzie rozciągają sią podmokłe łąki.
Usytuowany na placu neogotycki, granitowy kościół z wieżą zwieńczoną smukłym hełmem stanowi jedyny akcent wysokościowy w krajobrazie kulturowym wsi. Otoczony jest kamienno-ceglanym murem ogrodzeniowym. Działka kościelna obsadzona wokół kilkudziesięcioma sztucznie formowanymi lipami. Brak śladów nekropolii; w pobliżu kościoła ustawiony drewniany krzyż misyjny.
Tradycyjna, dominująca wcześniej technologia ryglowa jeszcze jest zauważalna tu i ówdzie.
"Kocie łby" to coraz rzadszy widok.
Wyszomierz
5,5 km na pd.- zach. od centrum Nowogardu przy lokalnej drodze łączącej szosy Nowogard - Maszewo i Nowogard - Goleniów - pierwsze wzmianki 1309 r. Wieś rozbudowała się i w konsekwencji przybrała formę ulicowo-placową. Zieleń w obrębie wsi ma bardzo znaczący walor krajobrazowy.
Kościół z cmentarzem - to późnogotycka kamienno-ceglana budowla XV-wieczna; towarzyszą mu drewniana dzwonnica wieżowa przypuszczalnie XVII wieczna. Zespół ten stanowi cenny przykład budownictwa sakralnego będąc równocześnie dominantą krajobrazu kulturalnego wsi. Wyniosła dzwonnica uznana za jedną z najpiękniejszych na Pomorzu Szczecińskim. Teren przykościelny otoczony kamiennym murem. Zachowało się kilka starych drzew (lipa, dąb, jesion). 
Sala wiejska - obiekt murowy pokryty mansardowym dachem, częściowo przebudowanym. Obecnie jest to budynek wyłącznie mieszkalny.
Budynek przemysłowo-mieszkalny (nr 6) we wsch. części wsi, w pobliżu kościoła, mieścił pod wspólnym dachem kuźnię oraz dom mieszkalny.
Oto budynek nr 8 - typ wiejskiej willi z lat 20/30 XX w.
Obiekt murowany z cegły ceramicznej (połowa XIX/XX w.)
Materiały źródłowe:
Stanisław Rzeszowski: NOWOGARD i okolice, tomik IX, SiT W-wa 1964
Studium ruralistyczne.
Zeszyty kulickie.
Zdjęcia wykonane przez autora strony, z wyjątkiem zdjęcia przedstawiającego apartament gościnny
![[Powrót do strony głównej]](grafika/wstecz.gif)
|
